Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku uwzględnił 15 września 2022 r. skargi Rzecznika Praw Obywatelskich oraz pełnomocnika pochodzącej z Iraku siedmioosobowej rodziny na zawrócenie do linii granicy państwowej (tzw. pushback).
W pisemnym uzasadnieniu wyroku WSA szerzej wskazuje obowiązki Straży Granicznej wynikające z norm rangi ustawowej i międzynarodowej, z którymi nie da się pogodzić stosowania procedury tzw. pushbacku na podstawie rozporządzenia.
Do ujęcia i zawrócenia cudzoziemców doszło 27 września 2021 r.
W czynnościach tych uczestniczyli funkcjonariusze Placówki Straży Granicznej w Michałowie. Podstawę zawrócenia stanowiło rozporządzenia MSWiA z 13 marca 2020 r. w sprawie czasowego zawieszenia lub ograniczenia ruchu granicznego na określonych przejściach granicznych.
Zgodnie z nim cudzoziemiec przekraczający w sposób sprzeczny z prawem granicę RP i przebywający w Polsce bez tytułu pobytowego może zostać przez Straż Graniczną zawrócony do granicy państwa i zmuszony do jej przekroczenia bez przeprowadzenia jakiejkolwiek procedury administracyjnej.
Od początku działania rozporządzenia, protestował przeciwko niemu RPO który wskazywał, że wprowadzona w rozporządzeniu granicznym regulacja jest niezgodna z prawem krajowym i międzynarodowym. Podobne argumenty przedstawił w skardze skierowanej do WSA w Białymstoku.
Sąd w Białymstoku argumenty RPO podzielił, uznając, że Straż Graniczna nie miała do ustanawiania jakiejkolwiek procedury dotyczącej zawracania czy wydalania cudzoziemców z terytorium Polski.
Ponadto WSA podkreślił przy tym, że sposób postępowania SG w stosunku do cudzoziemców przekraczających granicę nielegalnie i przebywających w RP bez tytułu pobytowego uregulowany był – i nadal jest – szczegółowo w przepisach o randze ustawy, czyli w ustawie o cudzoziemcach i ustawie o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku podzielił również stanowisko rzecznika, zgodnie z którym stosowanie uregulowanej w rozporządzeniu granicznym procedury zawracana cudzoziemców do granicy godzi w prawo cudzoziemców do ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową (status uchodźcy), a tym samym narusza art. 56 ust. 2 Konstytucji RP i art. 18 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, które prawo to gwarantują.
Z uzasadnienia sądu wynika, iż nawet kryzys na granicy polsko-białoruskiej, wywołany przez Białoruś, nie zwalnia polskich organów z obowiązku zachowania proporcji między obowiązkiem ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa a poszanowaniem praw i wolności człowieka.
Przypomnijmy że również w Strasburgu strona Polska przegrała sprawę wniesioną do Trybunału Praw Człowieka przez grupę grupę cudzoziemców zawrócona latem 2021 r. do linii granicy Polski z Białorusią. Do postępowania przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich, podkreślając że pushbacki godzą w prawo cudzoziemców do ubiegania się w Polsce o ochronę międzynarodową.
W opinii dla Trybunału RPO wskazywał, że doszło do naruszenia artykułów europejskiej Konwencji Praw Człowieka zakazujących tortur i poniżającego traktowania lub karania oraz zbiorowego wydalania cudzoziemców. 25 sierpnia 2021 r. Trybunał w Strasburgu wydał zarządzenie tymczasowe w sprawie Amiri i inni przeciwko Polsce (skarga nr 42120/21). Dotyczyło ono 32 cudzoziemców przebywających wówczas przy granicy polsko-białoruskiej w pobliżu miejscowości Usnarz Górny. Zobowiązywało ono polski rząd do zapewnienia tym osobom - w których imieniu pełnomocnicy wnieśli skargę do ETPC - dostępu do żywności, wody, odzieży, odpowiedniej opieki medycznej oraz, jeśli to możliwe, tymczasowego schronienia.
Na podstawie: materiały biura Rzecznika Praw Obywatelskich.
